انواع فیستول مقعدی بر اساس محل ایجاد

فیستول یکی از بیماری‌های مزمن و آزاردهنده‌ای است که به دلیل ایجاد مسیر غیرطبیعی بین دو بافت یا ارگان، می‌تواند باعث عفونت، درد، ترشح و ناراحتی‌های شدید شود. این بیماری انواع مختلفی دارد که بسته به محل ایجاد، شدت درگیری عضلات اطراف و نوع بافت‌های درگیر تقسیم‌بندی می‌شود. شناخت انواع فیستول و به خصوص انواع فیستول مقعدی که هدف ما در این مقاله است، برای انتخاب روش درمانی مناسب و جلوگیری از عوارض آتی اهمیت بسیار زیادی دارد.

در میان همه انواع فیستول، فیستول مقعدی یکی از شایع‌ترین و دردناک‌ترین و متنوع ترین نوع‌هاست که معمولا به دنبال آبسه یا عفونت‌های شدید ایجاد می‌شود. کلینیک پیکاطب به عنوان مرکز تخصصی درمان بیماری‌های نشیمنگاهی، خدمات پیشرفته‌ای برای درمان فیستول مقعدی ارائه می‌دهد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون لیزر درمانی، تجربه درمانی کم‌درد و با کمترین دوره نقاهت را فراهم می‌کند.

انواع فیستول چیست؟

انواع فیستول چیست؟ به مسیرهای غیرطبیعی اطلاق می‌شود که دو بافت یا اندام را که به طور طبیعی با هم ارتباط ندارند، به یکدیگر متصل می‌کنند. این عارضه ممکن است در قسمت‌های مختلف بدن ایجاد شود و بر اساس ناحیه درگیر، علائم، علت و پیچیدگی ساختار به دسته‌های مختلفی تقسیم شود. در واقع، انواع فیستول ها به مجموعه‌ای از اختلالات ارتباطی میان ارگان‌ها یا بافت‌های بدن اشاره دارد که می‌توانند ناشی از عفونت، التهاب، جراحی یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند کرون یا سرطان باشند.

شایع‌ترین انواع فیستول‌ ها شامل فیستول مقعدی، فیستول واژینال، فیستول بین روده‌ای، فیستول صفراوی و فیستول ادراری هستند. بسته به محل درگیری، این مسیرهای غیرطبیعی ممکن است ترشحات مقعدی چرکی یا بدبو، درد مزمن، التهاب و حتی اختلال در عملکرد اندام‌ها ایجاد کنند. تشخیص و درمان به‌موقع انواع فیستول‌ های بدن برای پیشگیری از عوارض جدی و مزمن ضروری است.

هر کدام از انواع فیستول ویژگی‌ها و ساختارهای خاص خود را دارند. برخی سطحی و قابل مشاهده‌اند، در حالی که برخی دیگر عمیق‌تر بوده و تنها از طریق تصویربرداری یا معاینه تخصصی قابل تشخیص هستند. شناخت دقیق نوع فیستول به پزشک کمک می‌کند تا بهترین روش درمان، اعم از جراحی یا لیزر، انتخاب شود. در ادامه برای شما بیان می کنیم انواع فیستول چیست:

1. فیستول مقعدی (Anal Fistula): بین پوست اطراف مقعد و کانال آنال
2. فیستول روده‌ای (Enterocutaneous Fistula): بین روده و سطح پوست
3. فیستول مقعدی-واژینال (Rectovaginal Fistula): بین رکتوم و واژن
4. فیستول وزیکوواژینال (Vesicovaginal Fistula): بین مثانه و واژن
5. فیستول رکتوم-مثانه (Rectovesical Fistula): بین راست‌روده و مثانه
6. فیستول دندانی (Dental Fistula): بین لثه یا استخوان فک و سطح پوست دهان
7. فیستول صفراوی (Biliary Fistula): ارتباط غیر طبیعی بین مجراهای صفراوی و دیگر اعضا
8. فیستول تراکئواِسوفاژیال (Tracheoesophageal Fistula): بین نای و مری (مادرزادی یا اکتسابی)
9. فیستول اُمفالومزنتریک (Omphalomesenteric Fistula): ارتباط روده کوچک با ناف
10. فیستول کولوکوتانئوس (Colocutaneous Fistula): بین کولون (روده بزرگ) و سطح پوست
11. فیستول آناستوموتیک (Anastomotic Fistula): در محل بخیه‌های جراحی روده یا معده
12. فیستول مجاری اشکی (Lacrimal Fistula): بین مجرای اشکی و سطح پوست اطراف چشم
13. فیستول پوستی (Cutaneous Fistula): اتصال سطح پوست به بافت‌های عمیق‌تر مانند استخوان یا مفصل
14. فیستول بین رحم و روده یا مثانه (Uterine Fistula): معمولا ناشی از جراحی یا زایمان‌های پیچیده
15. فیستول سینوسی (Sinus Fistula): به‌ویژه در کیست مویی یا کیست‌های استخوانی دیده می‌شود

شکل انواع فیستول

شکل انواع فیستول به ساختار آناتومیکی و نحوه ارتباط غیر طبیعی میان دو بافت یا اندام بستگی دارد. این ارتباط می‌تواند سطحی یا عمقی باشد و از نظر شکل و مسیر عبور تفاوت‌های قابل توجهی داشته باشد. شکل فیستول‌ها ممکن است مستقیم یا پیچیده، ساده یا منشعب، و دارای یک یا چند دهانه باشد که در تشخیص و درمان نقش کلیدی ایفا می‌کند.

در برخی موارد، مسیر فیستول کوتاه و مستقیم است که آن را به‌راحتی می‌توان تخلیه یا جراحی کرد. اما در موارد پیچیده، ممکن است این مسیر به صورت منشعب، خمیده، یا چندگانه باشد و در نواحی مختلفی باز شود. همچنین عمق فیستول‌ها از سطح پوست تا درون اندام‌های داخلی متغیر است که این تفاوت در شکل انواع فیستول، نوع درمان را مشخص می‌سازد.

پزشکان با کمک روش‌هایی مانند سونوگرافی، ام‌آر‌آی و معاینه بالینی، مسیر دقیق  فیستول را شناسایی می‌کنند. هر چه مسیر پیچیده‌تر باشد، خطر عفونت مجدد یا عود بیشتر می‌شود و نیاز به جراحی‌های پیشرفته یا لیزر وجود دارد. در ادامه برخی از رایج‌ترین شکل‌های فیستول معرفی می‌شوند:

• فیستول ساده: دارای یک مسیر مستقیم میان دو نقطه.

• فیستول منشعب: مسیرهای متعدد و شاخه‌شاخه که به بیش از یک ناحیه ختم می‌شوند.

• فیستول نعل اسبی (Horseshoe Fistula): مسیر به شکل U بوده و دو دهانه خروجی در دو طرف مقعد یا ناحیه دیگر دارد.

• فیستول پیچیده: مسیر غیرخطی یا چندگانه که ممکن است به عضلات عمقی یا اندام‌های حیاتی نفوذ کند.

• فیستول ترانس اسفنکتریک: عبور مسیر از میان عضلات اسفنکتر، معمولا در فیستول مقعدی دیده می‌شود.

• فیستول سطحی یا زیرپوستی: در سطح پوست یا لایه‌های سطحی بافت شکل می‌گیرد.

تصاویر انواع فیستول

تصاویر انواع فیستول به پزشکان و بیماران کمک می‌کنند تا درک بصری دقیق‌تری از این بیماری داشته باشند. مشاهده نمونه‌های واقعی یا شماتیک از فیستول‌ها در نواحی مختلف بدن می‌تواند مسیر غیرطبیعی ایجاد شده میان دو بافت را به‌وضوح نمایش دهد. این تصاویر معمولا با استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند MRI، فیستوگرافی یا در حین جراحی ثبت می‌شوند.

در عکس‌های بالینی، شکل دهانه‌های فیستول، محل خروج ترشحات و التهاب اطراف آن به‌روشنی قابل مشاهده است. برای مثال در تصویر انواع فیستول مثل مقعدی دهانه‌هایی اطراف مقعد و مسیر زیرجلدی بین آن‌ها به‌وضوح دیده می‌شود. همچنین در مواردی مانند فیستول واژینال یا روده‌ای، تصاویر نشان‌دهنده نشت مواد از یک ارگان به ارگان دیگر هستند که خود بیانگر ماهیت جدی بیماری است.

استفاده از این تصاویر در تشخیص، تصمیم‌گیری درمانی و آگاهی‌بخشی به بیمار، نقش مهمی ایفا می‌کند. همچنین گویا بودن عکس انواع فیستول می‌توانند به تمایز بین فیستول ساده و پیچیده، و انتخاب روش مناسب جراحی یا لیزر کمک نمایند.

انواع فیستول مقعدی بر اساس محل ایجاد

فیستول‌های مقعدی از نظر محل قرارگیری مسیر فیستول نسبت به عضلات اسفنکتر مقعد، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر یک از این انواع، مسیر خاصی را در بافت‌های اطراف مقعد طی می‌کنند و ویژگی‌های متفاوتی از نظر علائم بالینی، شدت بیماری و روش درمان دارند. شناسایی دقیق نوع فیستول توسط پزشک، گام اول برای انتخاب بهترین روش درمان است.

در این دسته‌بندی، فیستول‌ها بر اساس نحوه عبورشان از عضلات مقعدی (اسفنکتر داخلی و خارجی) یا ناحیه قرارگیری‌شان نسبت به رکتوم و آنوس نام‌گذاری می‌شوند. در ادامه با انواع فیستول مقعدی بر اساس محل ایجاد آشنا می‌شوید.

• فیستول اینتر اسفنکتریک: شایع‌ترین نوع فیستول مقعدی که بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی ایجاد شده و دهانه خارجی آن به نزدیکی مقعد باز می‌شود.

• فیستول ترانس اسفنکتریک: از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی عبور کرده و معمولا در فاصله‌ای دورتر از دهانه مقعد به سطح پوست می‌رسد.

• فیستول سوپراسفنکتریک: مسیر فیستول از بالای عضلات اسفنکتر عبور می‌کند و به سطح پوست باز می‌شود.

• فیستول اکسترا اسفنکتریک: از راست‌روده یا روده سیگموئید شروع شده، از عضله بالابرنده مقعد عبور کرده و به ناحیه اطراف مقعد می‌رسد. این نوع معمولا به علت بیماری‌هایی مانند کرون یا آپاندیسیت ایجاد می‌شود.

• فیستول نعل اسبی: شکل خاصی از فیستول که به شکل U انگلیسی در اطراف مقعد ظاهر شده و دو دهانه خروجی دارد.

• فیستول زیرمخاطی: در لایه‌های سطحی زیر مخاط مقعد ایجاد می‌شود و مسیر فیستول اغلب قابل لمس یا دیدن است.

عکس انواع فیستول مقعدی

عکس انواع فیستول مقعدی نقش کلیدی در تشخیص و برنامه‌ریزی درمان این بیماری پیچیده ایفا می‌کند. این تصاویر معمولا توسط پزشکان در طول معاینه بالینی یا از طریق روش‌های تصویربرداری مانند MRI یا سونوگرافی اندوآنال تهیه می‌شوند. هدف از استفاده این تصاویر، بررسی مسیر دقیق فیستول، ارتباط آن با عضلات مقعد و شناسایی شاخه‌های احتمالی آن است.

در عکس‌های ثبت‌شده از فیستول مقعدی، دهانه خارجی معمولا به شکل زخم یا سوراخ کوچک قابل مشاهده است و در موارد مزمن، التهاب و ترشحات چرکی در اطراف آن وجود دارد. گاهی اوقات در عکس‌های تخصصی، مسیر فیستول با استفاده از ماده حاجب پر شده و به وضوح قابل ردیابی است. این نوع از عکسبرداری‌ها برای جراحی‌های دقیق یا درمان‌های لیزری بسیار مفید هستند.

نمایش تصویر انواع فیستول مقعدی به بیماران نیز کمک می‌کند تا بهتر با بیماری خود آشنا شوند و میزان درگیری بافتی را درک کنند. این تصاویر نه‌تنها جنبه تشخیصی دارند، بلکه در مراحل بعدی درمان و پیگیری‌های بعد از عمل فیستول نیز به پزشک و بیمار کمک می‌کنند.

ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی فیستول های مقعد را بر اساس محل قرارگیری آنها در رابطه با عضلات اسفنکتر مقعدی طبقه بندی می کنند.

منبع : clevelandclinic

فیستول اینتر اسفنکتریک

شایع‌ترین نوع فیستول مقعدی است که حدود ۵۵ تا ۷۰ درصد از کل موارد را شامل می‌شود. این نوع فیستول از فضای بین عضله اسفنکتر داخلی و خارجی شروع شده و بدون عبور از اسفنکتر خارجی، به نزدیک‌ترین ناحیه پوست اطراف مقعد می‌رسد و دهانه خارجی خود را ایجاد می‌کند.
از آنجا که فیستول اینتر اسفنکتریک سطحی‌تر است، معمولا علائمی مانند ترشح چرکی، درد یا التهاب سطحی در نزدیکی مقعد ایجاد می‌کند و در برخی موارد با روش‌های کم‌تهاجمی قابل درمان است.

فیستول ترانس فنکتریک

فیستول ترانس اسفنکتریک از بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی یا ناحیه‌ای پشت مقعد شروع می‌شود. سپس از عضله اسفنکتر خارجی عبور کرده و به سطح پوست در فاصله‌ای حدود ۲ تا ۵ سانتی‌متر از دهانه مقعد باز می‌شود.
این نوع از فیستول حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از موارد را شامل می‌شود و نسبت به نوع اینتر اسفنکتریک عمقی‌تر است. در صورتی که درمان نشود، احتمال آسیب به عضلات کنترل‌کننده مدفوع را دارد. درمان این نوع معمولا نیازمند مداخلات جراحی پیشرفته‌تر است.

فیستول سوپراسفنکتریک

این فیستول از همان فضای بین عضلات اسفنکتر شروع شده اما به سمت بالا حرکت می‌کند، از عضله لواتور آنی (بالابرنده مقعد) عبور کرده و سپس به پایین برگشته و در ناحیه‌ای دورتر از مقعد باز می‌شود. این مسیر پیچیده باعث می‌شود درمان آن دشوارتر باشد.
فیستول سوپراسفنکتریک معمولا در اثر عفونت‌های عمیق یا مزمن ایجاد می‌شود و درصد شیوع آن حدود ۵ درصد تخمین زده می‌شود. علائم آن ممکن است شامل دردهای عمیق لگنی، ترشح، یا تورم در نواحی بالاتر از مقعد باشد.

فیستول اکسترا اسفنکتریک

این مسیر از رکتوم یا کولون سیگموئید (روده) شروع می شود و به سمت پایین امتداد می یابد، از عضله بالابرنده آنی عبور می کند و در اطراف مقعد باز می شود. این عارضه از جایی که غدد مقعد در آن قرار دارد شکل می گیرد به همین دلیل این فیستول ها معمولا در اثر آبسه آپاندیس، آبسه دیورتیکولار یا بیماری کرون ایجاد می شوند. فیستول اکسترا اسفنکتریک نیز یکی دیگر از انواع فیستول مقعدی می باشد.

فیستول نعل اسبی

یکی از فیستول‌های پیچیده و مزمن که مسیر آن مانند نعل اسب به دور مقعد می‌پیچد. این نوع فیستول معمولا دو دهانه در طرفین باسن دارد که با یک کانال U شکل به هم متصل‌اند.
فیستول نعل اسبی ممکن است علائم دوطرفه ایجاد کند و درمان آن پیچیده‌تر از انواع دیگر است، زیرا معمولا در مسیر آن آبسه نیز شکل می‌گیرد. جراحی این بیماری نیاز به مهارت بالای جراح فیستول دارد تا از آسیب به اسفنکتر جلوگیری شود.

فیستول زیر مخاطی

فیستول زیر مخاطی در لایه سطحی مخاط مقعدی قرار دارد و معمولا یک مسیر کم‌عمق بین مخاط و پوست اطراف مقعد ایجاد می‌کند. علائم آن ممکن است خفیف‌تر از انواع دیگر باشد، اما در برخی بیماران ترشح، درد و سوزش حین دفع گزارش می‌شود.
درمان فیستول زیرمخاطی معمولا ساده‌تر و کم‌تهاجمی‌تر است، اما باید توسط پزشک ارزیابی شود تا با انواع عمیق‌تر اشتباه گرفته نشود.

شکل انواع فیستول مقعدی

شکل انواع فیستول مقعدی به عنوان یک مسیر غیرطبیعی میان دو بخش از بدن می تواند به شکل های مختلفی بروز کند. شکل انواع فیستول بر اساس محل ایجاد و ارتباطی که میان بافت ها ایجاد می شود، دسته بندی می شوند. یکی از شایع ترین شکل انواع فیستول مقعدی، فیستول اینتر اسفنکتریک است که در بین عضلات اسفنکتر داخلی و خارجی ایجاد شده و از مقعد خارج می شود.

فیستول ترانس فنکتریک نیز از میان عضلات اسفنکتر خارجی عبور کرده و در فاصله ای از دهانه مقعد باز می شود. نوع دیگر فیستول سوپراسفنکتریک است که به سمت بالا پیشروی می کند و از بالای عضله شرمگاهی عبور می کند. فیستول اکسترا اسفنکتریک نیز از روده شروع شده و به سمت مقعد امتداد می یابد. همچنین فیستول نعل اسبی به شکل U انگلیسی بوده و در اطراف مقعد دو خروجی ایجاد می کند. هر کدام از این فیستول ها دارای ساختار و ویژگی های منحصربه فردی هستند که نیازمند تشخیص و درمان مناسب می باشند.

انواع عمل جراحی فیستول

انواع عمل جراحی فیستول بسته به محل، عمق، پیچیدگی و ارتباط آن با بافت‌های اطراف به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. جراحی اغلب زمانی توصیه می‌شود که فیستول به درمان‌های ساده‌تر پاسخ ندهد یا خطر بروز عفونت و آسیب به عضلات یا ارگان‌ها وجود داشته باشد. هدف اصلی از جراحی فیستول، حذف مسیر غیرطبیعی، رفع عفونت و جلوگیری از بازگشت بیماری است.

انواع عمل جراحی برای درمان فیستول شامل روش‌های باز، کم‌تهاجمی، لیزری و ترمیمی است. در انتخاب نوع عمل، عواملی مثل عمق فیستول، درگیری عضلات اسفنکتر، احتمال بی‌اختیاری و وضعیت سلامت عمومی بیمار بررسی می‌شود. در برخی موارد نیاز به ترکیب چند روش جراحی یا انجام آن در چند مرحله وجود دارد.

در حال حاضر، روش‌های پیشرفته‌تری مانند استفاده از لیزر یا پلاگین‌های زیستی باعث کاهش خونریزی، درد، عوارض و دوره نقاهت شده‌اند. کلینیک پیکاطب با بهره‌گیری از این روش‌های نوین، یکی از مراکز برتر در درمان جراحی انواع فیستول مقعدی به‌شمار می‌رود.

روش‌های مختلف جراحی فیستول:

1. فیستولوتومی (Fistulotomy): برش و باز کردن کامل مسیر فیستول برای ترمیم طبیعی
2. فیستولکتومی (Fistulectomy): برداشت کامل فیستول به همراه بافت اطراف
3. جراحی با لیزر (Laser Fistula Surgery): بسته شدن مسیر فیستول با اشعه لیزر کم‌تهاجمی
4. نخ ستون (Seton placement): نخی طبی و مخصوص که برای باز نگه داشتن راه فیستول و تخلیه تدریجی استفاده می شود
5. پلاگین زیستی (Bioprosthetic Plug): بستن مسیر فیستول با ماده زیستی قابل جذب
6. روش LIFT (ligation of intersphincteric fistula tract): بستن راه ایجاد شده بین فیستول و عضلات اسفنکتر
7. فیبرین گلو (Fibrin Glue): تزریق چسب بیولوژیک برای مسدود کردن فیستول
8. VAAFT (Video Assisted Anal Fistula Treatment): درمان و تصویربرداری همزمان برای برداشتن فیستول
9. FiLaC (Fistula-tract Laser Closure): بستن فیستول با فیبر نوری لیزر از درون مسیر

نتیجه‌ گیری

در این مقاله با انواع فیستول آشنا شدیم؛ از فیستول‌های ساده و سطحی گرفته تا انواع پیچیده‌تر مانند فیستول نعل اسبی یا اکسترا اسفنکتریک. تشخیص نوع فیستول، گام اول در انتخاب درمان صحیح است؛ زیرا درمان اشتباه می‌تواند منجر به عود بیماری یا مشکلات عملکردی مقعد شود. عکس‌ها، شکل‌ها و طبقه‌بندی‌های دقیق فیستول به درک بهتر این عارضه و نحوه برخورد پزشکی با آن کمک می‌کند.

در صورتی که شما یا اطرافیانتان به هر یک از انواع فیستول مقعدی مبتلا هستید، مراجعه به یک مرکز درمانی تخصصی امری ضروری است. کلینیک پیکاطب با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز دنیا در زمینه درمان فیستول مقعدی و سایر بیماری‌های نشیمنگاهی، بهترین گزینه برای بهبود موثر و سریع این نوع بیماری‌ها به شمار می‌رود.